چرا خواندن ادبیات کلاسیک مهم است؟

جامعه‌ای که ادبیات مکتوب ندارد، در قیاس با جامعه‌ای که مهم‌ترین ابزار ارتباطی آن، یعنی کلمات، در متون ادبی پرورده شده و تکامل‌یافته، حرف‌هایش را با دقت کمتر، غنای کمتر و وضوح کمتر بیان می‌کند.

-ماریو بارگاس یوسا

من هم از آن دسته کسانی هستم که تن به خواندن متون کلاسیک نمی‌دادم. تنها یک گلستان سعدی را به دست می‌گرفتم و مثنوی معنوی اما با اینکه کلیله‌ودمنه و منطق‌الطیر و تذکره‌اولیا و شاهنامه و تاریخ بیهقی و اشعار رودکی و… را در کتابخانه داشتیم تنها به ورق زدن آن‌ها و نهایتاً خواندن چند بیت شعر و داستان بسنده می‌کردم.

اما مدتی است که دربارۀ متون کهن و کلاسیک مطالعه می‌کنم چراکه تمام آن‌هایی که قلبشان برای زبان و ادبیات فارسی می‌تپد روی این مسئله تأکید دارند.

مهم‌ترین چیزی که می‌توان دربارۀ کلاسیک‌ها گفت این است که هویت و فرهنگ و تاریخ ما را شکل می‌دهند. چطور می‌شود ما به دانستن و فهمِ عقبه و گذشتۀ خود بی‌اعتنا باشیم؟ به‌خصوص اگر دستمان هم بر آتش نوشتن باشد.

آموزه‌های این کتاب‌ها تاریخ‌مصرف ندارند و ازآنجاکه عموماً به مسائل اساسی انسانی پرداخته‌اند پس برای تمام دوره‌ها و جوامع قابل بهره‌گیری هستند. شخصیت‌ها، احساسات، تجربیات، مضامین، ارزش‌ها و دیدگاه‌های بیان‌شده را در جامعۀ امروزی پیدا می‌کنیم و اگر دغدغه‌مند باشیم سؤال‌های مهمی برایمان پیش می‌آید که به دنبال پاسخ این پرسش‌ها بسیاری از گره‌های ذهنی‌مان بازخواهد شد. به‌این‌ترتیب ذهن را به چالش می‌کشند. دانستنِ این که شکل این تجربیات چیست و چگونه خودشان را در زندگی ما و دیگران نشان می‌دهند کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از خودمان داشته باشیم.

وقتی متون کلاسیک را می‌خوانیم دگرگونی جوامع، انسان‌ها، اجتماع و نوع زندگی بشر از گذشته تاکنون را درک می‌کنیم و می‌توانیم مهارت اجتماعی خود را بهبود بخشیم.

آلکساندر سولژنیتسین می‌گوید: «تنها جایگزین برای تجربه‌ای که خودمان هرگز آن را زندگی نکرده‌ایم هنر و ادبیات است. آن‌ها توانایی شگفت‌انگیزی دارند، فراتر از تمایز زبان و ساختار اجتماعی، آن‌ها می‌توانند تجربه زندگی یک ملت را به دیگران انتقال دهند ادبیات تجارب مهم زندگی را از نسلی به نسل بعد منتقل می‌کند. به‌این‌ترتیب، حافظۀ زندۀ ملت می‌شود.»

شاید این نوع ادبیات را مبهم و سخت و غیرقابل درک بدانید که برای دوران معاصر هیچ ارزشی ندارد، اما کلاسیک‌ها بخشی از پازل تاریخ هستند و حتی اگر داستان و افسانه‌های آن‌ها جذاب نباشند می‌توان این نوشته‌ها را نمایانگر یک سبک نوشتاری منحصربه‌فرد دانست. اگر متون کهن را نخوانیم چطور می‌توانیم از تکامل زبانی آگاه شویم؟ از سازه‌ها، نشانه‌گذاری‌ها، گرایش‌ها و…

برای کسانی که سودای نویسندگی دارند به‌شدت الهام‌بخش است و حتی می‌تواند پایه و اساس نوشته‌های آن‌ها قرار بگیرد. متون تثبیت‌شده‌ای هستند که امتحان خود را پس داده‌اند. به راحتی می‌شود از لحاظ قواعد نوشتن و حتی واژه‌های به‌کاررفته به آن‌ها استناد کرد. حتی می‌توانیم خلاقیت به خرج داده و ساختار و سبک خودمان را با توجه به متون کلاسیک اصلاح کنیم یا سبک جدیدی بسازیم اما شکستن ساختار بدون درک و فهم و تسلط کامل بر ساختارِ قبلی ممکن نیست.

شاید جالب باشد که می‌بینیم خیلی از واژه‌ها منسوخ ‌شده و دیگر استفاده نمی‌شود، معنی خیلی از آن‌ها تغییر کرده یا در معانی جدید یا مختلف به کار می‌روند، مثلاً «این خلاف میان ایشان قایم گشت و به مجادله کشید»، قایم در اینجا معنای پنهان، که امروز برای این کلمه رایج است را نمی‌دهد و به معنی سخت و استوار است.

از طرفی بازآفرینی این متون می‌تواند قصه‌های جذابی بسازد. مثلاً الیف شافاک «ملت عشق» را بر اساس زندگی مولوی و شمس نوشته‌.

«وزیری امیر حسنک» اثر محمود دولت‌آبادی، برگرفته از تاریخ بیهقی است.

خواندن کلاسیک‌ها باعث می‌شود حتی نگاه ما به کتاب‌های موردعلاقه خودمان نیز تغییر کند و درک بهتری از آن‌ها داشته باشیم. همین‌طور لایه‌های عمیق آن‌‌ها که قبلاً شاید به نظر سطحی و ساده بوده را درک خواهیم کرد. حتی می‌توانیم سبک نویسنده‌های محبوبمان را شناسایی کنیم و ببینیم آیا نوشتۀ آن‌ها تحت تأثیر متون کلاسیک است یا نه؟

متون کلاسیک نقطۀ قوت ادبیات ماست. بسیاری از آن‌ها نمونه‌های درخشان و تکرارنشدنی هستند. راه دوری نرویم، همین گلستان سعدی که گوشۀ کتابخانۀ همۀ خانه‌ها جا خوش کرده یکی از همین آثار برجسته‌ای است که با وجود گذشت چندین قرن همچنان بی‌نظیر و شگفت‌انگیز است.

ممکن است خواندن این کتاب‌ها را دوست نداشته باشید، اما از میان شعر (مثنوی)، حکایت (گلستان) و داستان (کلیله‌ودمنه) و انواع مختلف دیگری که وجود دارد می‌توانید آنچه بیشتر موردتوجه‌تان قرار می‌گیرد را بیابید و خواندن آن‌ها را شروع کنید.

 

۸ نظر

نظر خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *