سرسختی یا استدامت؟

تصمیم دارم از این به بعد در دسته‌ای با عنوان «راز کلمات» به بررسی کلمات هم‌معنی و تفاوت‌های ظریف آن‌ها بپردازم. گاهی ممکن است همین اختلاف‌های کوچک معنایی اصل گفته یا نوشته را تغییر دهد در حالی‌که خودمان هم نمی‌دانیم. از آنجا که ریشه‌یابی واژه‌ها یکی از لذت‌های زندگی من است می‌خواهم این خوشی را با شما هم شریک شوم.

اولین گروه کلمات:

سماجت:

اغلب ما وقتی می‌خواهیم پشتکار و سرسختی کسی را مثال بزنیم از سمج بودن او می‌گوییم. من حتی در مورد خودم هم می‌گویم مثلاً انقدر سماجت به خرج دادم تا استاد مقالۀ مرا پذیرفت. در حالی که دهخدا چیز دیگری می‌گوید: « اصرار در کارهای زشت.» در واقع کاری که با سماجت صورت بگیرد و نتیجه جالبی در پی نداشته باشد. روندی که ماحصل آن نازیبا و قبیح باشد.

اصرار کردن:

دقیقاً همان زمانی که بچه‌ها برای خرید اسباب‌بازی پای خود را زمین می‌کوبند. یعنی بیان خواستۀ خود همراه با لجبازی.

لَجاجت:

همان معنی به لجاج رفتن را دارد. وقتی در کاری پافشاری می‌کنیم البته همراه با دشمنی و کینه. یعنی هدف نه تنها رسیدن به مقصود نیک نیست بلکه آسیب رساندن هم در پی دارد.

پافشاری:

دهخدا، هم اصرار را برای معنی آن نوشته و هم استقامت، اما فکر می‌کنم بار مثبت این کلمه خیلی بیشتر از آن است که با اصرار در یک معنا و مفهوم به کار رود. انگار از این به بعد بهتر است به جای «سماجت» از «پافشاری» استفاده کنم.

سرسختی:

سرسختی شاید معنایی دورتر از این کلمات داشته باشد اما عموماً می‌بینم که در این خانواده گنجاده می‌شود. دهخدا نوشته «پرطاقتی» و من این طور برای خودم تعبیر کردم که پافشاری همراه با تاب آوردن برابر سختی‌ها و موانع مسیر.

استدامت:

از دوام می‌آید. یعنی پیگیر خواستۀ خود بودن به طوری که تا به آن نرسی دست از طلب نداری. یک جور تداوم در پافشاری.

سِتیهیدَن:

یک کلمۀ قدیمی فارسی است که در این زمان کاربردی ندارد و برای من چون جذاب بود، دوست داشتم اینجا هم بنویسم. از «ستّه» مشتق شده و همان معنای لجاجت را دارد. یعنی درخواست همراه با ستیزه کردن و پرخاش.

اِنهماک:

دهخدا نوشته «جد و کوشش کردن در کاری و مبالغه کردن در آن و ستیهیدن». من فکر می‌کنم غرض، خواستن چیزی تا پای جان باشد.

الحاح:

کلمه‌ای عربی است به معنای درخواست کردن با تضرع. باید همان التماس کردن باشد.

در واقع همۀ این گروه کلمات یک معنی دارند و تفاوت‌های آن‌ها اندک است اما می‌بینیم که همین تفاوت جزئی کاربرد کلمه در مواقع مختلف را تغییر می‌دهد.